Havalar soğuduğunda insan gölge veren ağaçları unutur.
Dostoyevsky
"Bitki körlüğü " kavramı ; " Kişilerin çevresindeki bitkileri fark etmemesi, bitkilerin çevre ve insan için önemini kavramaması, bitkilerin estetik ve eşsiz özelliklerini takdir edememesi, önem kriterine göre, bitkileri hayvanlardan daha aşağıya koyma eğilimi göstermesi olarak tanımlanlanmaktadır ".
Bitki körlüğü kavramı, Botanikçiler tarafından tanıdık bir kavramdır.
Yazın sıcak havaları bizlere bitkilerin havayı soğutmadaki rollerini hatırlatıyor.Ancak bunaltıcı ortamda fiziksel acı çekilirken ,aranan gölgelik rolü, havalar soğuyunca niçin hemen unutuluyor ?
Bu kavrama yönelik farkındalık, 1999 yılı sonlarında ,endişe duymuş iki Amerika'lı Botanikçi James Wandersee ve Elisabeth Schuster tarafından ortaya atılmıştır.
Peki bitki körlüğünden kimler ve nasıl muzdarip ?
Bunun sizin için geçerli olup olmadığından şüphe ediyorsanız ; kaç ağaç türünün adını kendiliğinden söyleyebilirsiniz ve evinizin çevresinde yetişen ağaçlardan kaçını tanıyabilirsiniz ? Fransız İNRAE Araştırma cıları tarafından önerilen bu basit test size bir fikir verecektir.
Botanik körlüğü,doğa deneyimlerinin yok olmasıyla el ele gitmektedir. Giderek artan kentsel yaşam tarzımız, bizi bitkilerden ve genel olarak insan dışı yaşamdan uzaklaştırıyor.Bitkileri artık daha az görüyoruz.Bu yüzden onlarla ilgilenmiyoruz. Zeytin ağacı örneğinde olduğu gibi çevremizden atılmaları konusunda endişelenmiyoruz. Nadir olanları ise, ya hiç veya çok azımız görmekte,Bolu'muza has kabullendiğimiz Türk fındığı ve Ebe çamlarına ne derece ilgi duyup çoğaltıyoruz...
Giderek artan kentsel yaşam tarzımız bizi bitkilerden ve genel olarak insan dışı yaşamdan uzaklaştırıyor.Botanik körlüğü ,doğa deneyimlerinin yok olmasıyla el ele gitmektedir.
Ev bitkileri son yıllarda popülerlik kazansa da ,doğada insanlar için peyzaj ve yiyecek olarak yetiştirilmemiş olanların çoğu ,insanlar için görünmez bir şekilde var olmakta. Sonbahar yaprakları ve ilkbahar çiçeklerinin en gösterişli görünümleri dikkat çekmeyi başarır.Yoksa insanlar doğadaki biyolojik çeşitliliğin farkına bile varmazlar.
Ayrıca, M.Petruzzello (2025)' ya göre ; "Çok az insan bitkilerle empati kurar.Toplum genel olarak bitkileri "sıkıcı" olarak görme eğilimindedir.Ve gerçekten de, insanlık "yüz"e sahip olan şeyleri (hayvanları) tercih etme eğilimindedirler. Dikkat sürelerinin giderek azaldığı, hızlı tempolu bir dünya da kimin buna vakti var ki ? Özellikle de bitkilere neden zaman ayırmamız gerektiği veya onları nasıl göreceğimiz hiç öğretilmediyse... Oysa bu utanç verici ,oysa varlığımızı kesinlikle bitkilere borçluyuz.Sayfalar dolusu tutacak bitki yararlarını burada listelemek gereksiz."demektedir.
Şayet,bitki körlüğünün tedavisi olanaklı mıdır ? sorusuna yanıt ararsak ve sebeplerin özünde kültürel olduğu fikrini kabul edersek ,eğitim bunları çözebilir.Zira sadece önemsediğimiz şeyleri koruma eğilimindeyiz.
Okulların gerçekten de oynayacakları bir rol var.Üniversitelerde öğretmenlerde de dahil olarak,biyolojideki temel kavramları bitki örnekleriyle anlatma,"evcil bitki projesi" çerçevesinde ; fesleğen,kişniş,salatalık veya kabak tohumları ekerek ,büyümelerinin izlenmesini,bakımlarının yapılması örneğiyle de 200 kişilik bir Amerikalı öğrenci grubu bitkilere olan ilgilerini önemli ölçüde artırmışlardır (M.Petruzzello)".
Ege Üni.'den Akademisyen Prof.Dr.Hatice Demiray ( 2022) 'a göre ise ; "Dünya üzerinde çeşitli ekosistemlerin biyoçeşitliliği içinde var olan tıbbi ve aromatik bitkiler,küresel pazarların önemli gelir kaynağı.
Bu bitkiler doğal ortamlarından aşırı toplanması sebebiyle habitat kaybı riski ile karşı karşıya.Bu türlerin % 21'i ise tehdit altında, % 9 ' u ise yok olma sınırında.
Bunlardan önemli bazıları: Baobab yağı, Argan yağı,Condelilla mumu üreten bitkiler, günlük, Hint sümbülü, Altın mühür, Afrika kirazı,Brezilya kestanesi .
Bu tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanımının azaltılmasından ziyade, sürdürülebilir şekilde kültürlerinin hızlıca hayata geçirilmesi yararlı olacaktır .
Kaynaklar: Melissa Petruzzello 2025: OntPlant Blindness.Ans.Bratanica.inç.
Bastien Castagneyrol 2025:Souffrez -vous de cecite -botanique ?The conversation.
Hatice Demiray 2022: Bitkilere karşı kör müyüz? TRT haber.
