Sizlere bu yazımda kendini doğada unutturmuş bir ağacı tanıtmaya çalışacağım.
Bolu park ve caddelerinde ben hiçbirine rastlamadım .Bolu Mudurnu ilçemizde yol kenarları ve yamaçlarda doğal örnekleri ; ortaokul dönemi çocukluğumuzda kahverengi meyvelerinden yararlandığımız ve ortası oyuk patlangaçların mermisi olarak ta zevkli yaratıcı oyuncaklarımızdan olan adi çitlenbik ağaçlarını bir türlü şehirli yapamamışız...
Oysa sıkı durun, Paris'te önemli bir ağaçlandırma türü olup,şehrin açık alanları, yollar ve parklarda, 4000' den fazla kaydı,yine Bordeaux' da kent verilerinde 695 adet ağaç yer alıyor.
Çitlenbik cinsi, 4 alt cinse ayrılmakta, yaklaşık 60 kadar taksonu kaydedilmiştir.Ülkemizde Euceltis seksiyonunda , C.australis, C.tourneforti, C.glabrata, C.caucasica türlerine rastlanılır. Akdeniz, Ege,Marmara,Güneydoğu illerinde daha fazla bulunur.
Eskiden Ulmaceae familyasında iken son yıllarda genetik araştırmalarıyla Cannabaceae familyasına yerleştirilmiştir.
Boyu 30 metreyi aşabilen ,yüzlerce yaşına kadar yaşayabilen,geniş ve dik bir taç oluşturan bir ağaçtır.Adi çitlenbik'in çapı 1 metreyi aşabilmekte, gövdesininin kabuğu düzgün, gri renkte olup, yaşlı fertlerde az çok çatlaklıdır.
Dalları sarkık,esnek,yapraklar basittir.Yani bileşik değildir.Yapraklar oval,dişli, tabanda asmetrik, sivri uçludur.
Bu ağaç ,ilkbaharda rüzgarın etkisiyle tozlaşan küçük yeşil çiçekler üretir.Bunlar mikokül adı verilen ,etli ve yenilebilir meyvelere (çapı 10 ila 12 mm.) yol açar.
Avrupa'da Fransa'nın doğal olarak güneyinde bulunur.En eski çitlenbik ağacının bulunduğu yer, Var'daki kilise önündeki meydanda bulunan ,çevresi 5 metreden fazla olan ağaçtır.1550 yılında dikilmiş yani 475 yıl önce !
Toulouse'daki bir mezarlıkta bulunan çitlenbik ağacı,2016 yılında Arbres Dergisi tarafından verilen "Olağanüstü ağaç" etiketini almıştır.
YARARLARI
Çitlenbik ağacı kuraklığa iyi dayanabilmektedir.Ancak gelişimini sağlayabşlmek için yeterli ışığa ihtiyaç duyar.Alet sapları yapımında kullanılan sert ve esnek bir ağaç üretir.Fransa Gand'da geleneksel çatal üretimi için hala çitlenbik ağacı yetiştirilmektedir.
Ayrıca Sore' de 13.yüzyıldanberi de bölgede yapıldığı gibi kırbaç ve kamçı üretmek için odunu işleyen son atölye bulunmaktadır.
Hızlı büyüme özelliği ,geniş tepe çatısı ve kentsel kirliliğe karşı iyi dayanıklığı nedeniyle,Fransa'da şehir içi meydan ve cadde ağacı olarak süs ve gölge ağacı amaçlı daha fazla dikilmektedir.Sıcak hava dalgaları sırasında çok hoş karşılanan önemli gölge üretir.Egzos gazı zararlarından daha az etkilendiği gözlenmiştir.
Paris' in önemli bulvar ve caddelerinde yerini almıştır.
Fransız ünlü Prof.Dr. Serge Müller (Doğa Tarihi Müze Md.,Sistematik Botanikçi);çitlenbiğin gerek C.australis ve gerekse Amerikan kuzeni sayılan ithal C.occidentalis türünü tavsiye etmektedir.
Virjinya çitlenbiği de denilen bu tür,pürüzsüz yapraklara sahip oluşuyla ayrılır.Ayrıca adi çitlenbik 'den daha fazla soğuğa dayanıklı,daha kırsal bir türdür.Ve yaz kuraklığına daha fazla adapte olmaktadır.
Virjinya çitlenbiği daha farklı bir gelişim ve daha geniş bir yapıya ve sarkık dallara sahiptir.Bu da onu araç trafiğinden uzakta, park ve meydanlarda dikilmeye uygun hale getirir. Oysa adi çitlenbik,nisbeten daha dik,düzgün bir yapıya ve düzgün bir gelişime sahip olup, yol kenarlarına dikilmeye daha uygundur.
S.Müller ; farklı vasıflarıyla bu Amerikan çitlenbiğini de ekolojik olarak tam bir tamamlayıcı olarak geleceğin ağacı olabileceğini vurgulamaktadır.
Bolu park ve bahçeleri,caddelerinde yol ağacı,gölge ağacı olarak.bu yerli yabancı çitlenbik türleri fidanlarını ve de Türk fındığı(Bolu fındığı)fidanlarını da bolca üretip geleceğe ümitle bakabilmeliyiz.
KAYNAKLAR: Serge Müller 2020: Quel est cet arbre dans ma ville? the conversation Fr.
Özgür Emmeğardıç.2014: Çitlenbikler.Türkiye ağaç ve çalıları..Research Gate .Celtis L.
