Bambaşka bir yaz geçirmekteyiz... Alevlerin kırmızısı adeta yazın rengi oluyor...
Bir yangın tarihçisi olan ABD 'li Stephan Pyne: "Orman yangını sürücüsüz bir araba gibidir, yolda hızla ilerler ve yoluna çıkan her şeyi yutar. Arasıra iklim değişikliği denen bir dönemeçle karşılaşır, bazen şehirle kırsalın kesiştiği bir kavşakta. Bazende kesim artıkları, aşırı büyümüş kuru otlar veya bir orman yangınının kalıntılarıyla karşılaşır.Alevler çevreleriyle etkileşime girer."diye yangın davranışlarını anlatır.
Atmosfer Bilimcisi Kyle Hilburn (2024) ise ; "Orman yangınları küresel ısınmaya katkıda bulunmakla kalmıyor, aynı zamanda kendi bulutlarını da oluşturuyor" Yüksek çözünürlüklü uydu verilerine göre ;bunun sonucunda yangın bölgelerinde daha sık gök gürültülü fırtınalar meydana gelir" demektedir.
Orman yangınları büyük olduğunda ve kritik sıcaklığa ulaştığında kendi koşullarını yaratabilmektedir.Bu gibi olağanüstü durumlarda yangını doğrudan kontrol altına almak için kullanılan geleneksel itfaiyeci yöntemleri artık işe yaramıyor. Orman yangınları kontrol edilemez hale geliyor.
ORMAN YANGINLARI VE HAVA KOŞULLARI ARASINDA TEHLİKELİ BAĞLANTILAR
Orman yangını davranşı detaylandırıldığında yapılan açıklamalar:
Bitkiler yandığında ,büyük miktarda ısı açığa çıkar.Bu ısı yere yakın havayı ısıtır ve havanın bir sıcak hava balonu gibi yükselmesine neden olur.Çünkü sıcak hava soğuk havadan daha az yoğundur. Soğuk hava daha sonra yükselen havanın bıraktığı boşluğa hücum eder. Orman yangınları rüzgar desenlerini böyle yaratıyor.
Sıcak hava yeterince yükselince ,nem yoğunlaşır ve bazen pyrocumulonimbüs adı verilen bir bulut oluşturur. NASA ,ABD 'de bazen onlara "ateş püsküren ejderhalar" bile der.
Kimi kere ,atmosferde yükselen hava farklı hız ve yönlerde rüzgarlarla karşılaşabilir ve bu duruma " rüzgar kesmesi" denir.Bu durum havanın dönmesine neden olabilir.Yükselen hava dönme ekseninin bir kasırgaya benzer şekilde dikey olarak eğilmesine neden olabilir .
Meteoroglar yangınların gök gürültülü fırtınalara yol açma yeteneğini 1990 yılları sonunda fark etmişlerdi.Ancak yüksek çözünürlüklü görüntüleri 2017 yılında GOES-R uydu serisinin fırlatılmasıyla elde edebildiler. Günümüzde uydular yangın telefon ihbarları gelmeden önce bile ABD itfaiyecilerini yeni bir yangın konusunda uyarabiliyor (Kyle Hilburn 2024).
ORMAN YANGINLARINI YÖNETMEDE ULUSAL BİR YAPI KURULUŞU MUTLAK GEREKLİ Mİ ? (Kanada Örneği)
Tüm dünya ormancıları ve itfaiyecileri ,kontrol altına alınması giderek zorlaşan ve sınır tanımayan orman yangınları için mevcut yönetim yapıları üzerinde stratejilerini değiştirme gereğini hissetmektedirler.
Ülkemiz de de Hükümet, son Bilecik,Eskişehir,İzmir,Karabük yangınlarından sonra bazı ivedi yapılanma ve koordinasyon sorunları yaşandığına hem fikir olarak, AFAD kuruluşunu " lider " bir hüviyetle görevlendirme yi düşünmektedir.
Dünyada orman yangını sorunlarını en ciddi yaşayan Kanada,da orman yangınları arası koordinasyon ,Kanada Kurumlararası Orman Yangın Merkezi (CIFFC) tarafından sağlanmaktadır.
Kanada' da yaklaşık 3200 itfaiye teşkilatı bulunmaktadır.Ve bunların çoğu yerel düzeyde (belediyeler,ilçeler veya bölgeler)örgütlenmiştir. Ayrıca her eyalet ve bölgede belediye hizmetlerinden ayrı olarak orman yangınlarıyla mücadeleye adanmış uzmanlaşmış kurumlar bulunmaktadır.Yangınlarda Federal Hükümet 'de özellikle Kamu Güvenliği Bakanlığı müdahele de bulunmakta ve olağanüstü hal ilan etme yetkisine sahiptir. Böylece orman yangını yönetiminde yeralan teşkilatlar harekete geçiriliyor.Ancak birbirini tamamlayan çalışmalar da, bu hizmetler parçalı yapıda kalmaktadır.
Kanadalı Akademisyen Alizee Pillod'a (2025) göre; "Parçalanmış yönetim etkinliğini kaybetmektedir". Merkezi bir koordinasyon mekanizmasının olmaması sahada çalışmalara ,yavaş müdahelelere ve kafa karışıklığına yol açabilmektedir. İtfaiye teşkilatı yıllık bütçesi yaklaşık 5-6 milyar dolardır.
Kanada İtfaiye Şefleri Derneği bu konuyu 2006 yılından beri gündeme getirmiş ve "Ulusal Yangın İdaresi" adıyla bir yapı oluşturulmasını savunmuşlardır. Son haftalarda Dernek yöneticileri önerilerini görüşmek üzere Federal Hükümet üyeleriyle müzakerelere başlamışlardır.
Son olarak, yerkürede orman yangını felaketlerinin arttığı bir çağda yaşıyoruz.Ve çoğumuz orman yangınları ve insan gelişiminin çarpıştığı yerlerde oturuyoruz.Şu anda hızla hareket eden orman yangınları ise , toplu tahliyeleri zorluyor.
Şehirleri ve binaları deprem ve sellere göre tasarladığımız gibi orman yangınları içinde aynısını mutlak yapmamız, risklerden korunmamızı sağlayacaktır.
KAYNAKLAR:.Alizee Pillod.2025: Feux-de foret voici pourquoi il faut une structure nationale pour mieux les gerer. The Conversation
Kyle Hilburn 2024: Comment les feux de foret creent leurs propres conditons meteo.The Conversation.
Stephen Pyne 2019: Les incendies en Californie signal d'une ere defeu.The Conversation.
