Havadan, sudan bahsetmek ve yazmak , somut görülebilir ve kolay gibi görülse de ; seller ,kuraklıklar, aşırı sıcaklar ve yanan ormanlar ile konutları yazmak hayli acı veren zor yazılardır.
Ya ! peki suyun görünmeyen yüzü " yeraltı suyu " hakkında ne kadarını ve ne derece de bilimsel olarak bilebiliyoruz ... hemen hemen hiç..!
Bitkilerin hayvanların ve insan topluluklarının erişilebildiği tatlı su , dünyadaki toplam suyun yalnızca % 1'ini temsil ediyor.Yeraltı suyu ise, dünyadaki sıvı tatlı suyun % 98 'ini oluşturuyor.Bu tatlı suyun %98 ' inden fazlası gezegenimizin toprağında ve toprak altındaki kaya oluşumlarında depolanıyor.
Yeraltı suyu bu nedenle toprak ve kaya taneleri arasındaki boşluklarda , gözeneklerde ve kayalıklardaki çatlaklarda bulunan görünmez bir su biçimidir.
Bu sıklıkla," su tablası" terimiyle yanlışlıkla çağrıştırılan bir " yeraltı gölü" imgesinden çok uzaktır. Bu akiferler sürekli ve süreksiz olabilir.
Su petrol gibi sınırlı bir kaynak değildir. Doğa tarafından sürekli geri dönüştürülür ve yeniden dolaşıma sokulur. Fakat asıl sorun yeraltı su rezervlerinin kalitesidir.
Doğal beslenme sürecinden bağımsız olarak yeraltı suyu büyük ölçüde iklime bağlıdır.
Daha yoğun yağış olayları ve bunun sonucunda oluşan yeniden besleme, daha önce toprakta depolanmış kirleticileri sızdırabilir. Öteyandan ısınma , topraklarda ve yüzey yeraltı sularında klorür veya arsenik gibi konsantrasyonların artmasına, bunun sonucunda da buharlaşmanın artmasına ve infiltrasyonun azalmasına ve dolayısıyle daha az seyrelmeye yol açabilir.
Ek olarak yükselen deniz seviyeleri dünya çapında kıyı topraklarının ve akiferlerin tuzlanması riskini oluşturur . Bu tuzlu su girişi ,kıyı ekolojisi, topoğrafya ve her şeyden önce yeraltı suyu seviyeleri gibi bir çok faktöre bağlıdır (J.Christophe Marechal et all.2025).
Tek bir sigara izmariti atmak bir kaç m3 su kirletir.
Bu yeraltı suları birincil içme suyu kaynağı olarak toplum için veya bitki büyümesi için rezerv sağlayarak eko sistemler için hayati bir rol oynar.
PEKİ BU KADAR BAĞIMLI OLDUĞUMUZ GÖRÜNMEZ SUYU NASIL ÖLÇÜP İZLİYORUZ ?
Su arayan insanlar çok eski zamanlardan bu yana ağaç dalları ve metal teller ile su bulmaktadır.Bazı insanlar çubukla su ve maden arama yeraltı ışınlarını hissetme olayına "saçmalık"gözüyle bakarken,diğer bir kesim olayı geçmişi çok eskilere dayanan (M.Ö.22OO) tecrübeye dayalı insan bilgisi" şeklinde değerlendirmektedir.
En çok kullanılan su bulma yöntemi ; Y şeklinde sapanın fındık,karaağaç ,meşeden yapılan ağaç çubukları ile su aramadır.Bu işlemde sapanın iki ucunu ellerinizle tutup ,sapını toprak alana doğrultuyorsunuz.Su kaynağına rast gelindiğinde ,titreme ve sap kısmı aşağı doğru hareket etmeye başlıyor.
Bu olayın açıklamasında bilinen şey ; Çin'de ve Uzakdoğu'da M.Ö.2000-2500 yıllarında kullanılan bu teknikte , iki su damarının kesiştiği yerde çok güçlü bir dalga yayılmaktadır. Bu dalgaların mikro dalgaya ve frekansa benzediği yönünde bir tesbit var. Konu henüz bilimsel araştırmaya muhtaçtır (Tubitak.gov.tr./e.dergi.),
Yeraltısuyu ile ilgili ilk öncü bilimsel çözümler ,yeraltı görüntüleme yöntemleri sağlayan jeofizikten gelmiştir.
Başlangıçta birçok jeofizik görüntüleme yöntemleri madencilik ve petrol şirketleri tarafından geliştirildi. Karada petrol sondajı için 3-4 milyon avro ve denizde ise 100 milyon avroya kadar pahalı çalışmaları içerir.Aslında böylece dünyanın içini görmek için muazzam araştırma kaynakları devreye sokulmuştur.
1990 yılından sonra bu yöntemler alt disiplinlere yayılarak çevre bilimlerinde kullanılmaya başlamıştır
.Yeraltı suyunun incelenmesinden "Hidrojeofizik",tarım arazilerinden "Agrojeofizik",donmuş ortamlar içinse "Kriyojeofizik"dahil olmak üzere"biyojeofizik" topraklardaki biyolojik aktivitenin geliştirilmesi araştırılmıştır.
En çok kullanılan yöntemlerden biri olan elektriksel görüntüleme de ; yeryüzüne yerleştirilmiş elektrodlar kullanılarak, toprağa elektrik akımı enjekte edilerek akımın kolayca geçip geçmediğine bakılır.Zira su, çok iyi bir elektrik akımı iletkenidir.
Yeraltı görüntülemede ,derinlere bakarken geniş alanları (yüzlerce km.2 )kapamak için havadan jeofizik yapılabilir. Bir helikopter tarafından taşınan bobinden elektromanyetik bir alan ölçülür.Bu koşullara bağlı olarak yeraltında 400 m.derinliğe kadar elektriksel iletkenliğin dağılımını elde etmeyi mümkün kılar.
Fransa'da yapılmış araştırmalarda yeraltında su dolumunda zemini kaplayan bitki örtüsünün türünün ve dolayısıyla ürün seçiminin dolum verimliliğini önemli derecede etkilediği görülmüştür.Çıplak toprak en iyi yeniden beslemeyi sağlar ve ekinlerle kaplandığında bitkiler bunun bir kısmını alır.Örneğin yetişmiş buğday tamamını, pancar ise en azını tüketir.
Yazıma, araştırmacı meslekdaşım Dr. Nejat Çelik'in "Çevre Bilinci" (2012) kitabından bir ilginç alıntıyla son vermek istiyorum.
"Amerika Orman Teşkilat Kanunu müzakeresi parlemontoda günlerce uzayınca; günün Orman Genel Müdürü Pinchot Palemantoya elinde bir kova su ,bir battaniye ve bir tahta alarak geliyor ve kürsüye çıkıyor,evvela kovadaki suyun bir kısmını çıplak tahtanın üzerine döküyor, tabiatı su tahtadan akarak tamamı gidiyor, bunu müteakip tahtayı battaniyeye sardıktan sonra tekrar suyu dökünce ,bütün su battaniye tarafından emildiğinden hiç aşağıya dökülmüyor. Olayı hayretle seyreden parlemento üyelerine dönerek ,işte memleket topraklarına ,su düzenine olan yardımları ve memleket hayatında oynadıkları önemli ve hayırlı etki budur, diyor.Bunun üzerine günlerce müzakere edilen Orman Kanunu çok kısa bir müzakereden sonra onaylanarak alkışlarla kabul ediliyor (M.Zekai Bayer.1964).
.Ormanlara sadece kereste deposu (Madeni) gözüyle bakanlar yanılmaktadırlar çünkü ormanlar aynı zamanda ,suyu havzalarda koruyan ;dere ve pınarlar halinde yavaş yavaş serbest bırakan doğal barajlardır.
Sonuç olarak, sürdürülebilir yeraltı suyu dolumunda ; zemini kaplayan bitki örtüsüne,yetiştirilecek ürün seçimine, sulamada pompalamanın artmasına, katı ve sıvı atıklarla kirletilme,vb.konularına dikkat edilerek dış ülkelerde olduğu gibi Kritik Bölge Gözlemlerine dayandırılarak çevresel sorunlara müdahele edilmelidir.
KAYNAKLAR:
Damian Jougnot ,2023 :Voir l'eau invisible,ou comment suivre le remplisage des nappes phreatiques.The conversation.
J.Christophe Marechale et all . 2025; Ccmment le changement climatique perturbe la recharge des eaux souterraines.The Conversation fr.
Bernard Chocat 2017: Est-il idiot de laver avec de l'eau.The Conver.
Nejat.Çelik.2012: Çevre Bilinci.Eskişehir.
